OTOBÜS YANGINLARI SEBEPLER VE ALINMASI GEREKEN ÖNLEMLER BİLDİRİSİ
2019 yılı yaz aylarında meydana gelen ve devam eden otobüs yangınları büyük can ve mal kayıplarına neden olmaktadır. Yangınlar, kamuoyu gündemine girmiş, büyük hassasiyet yaratmıştır. Toplumda, yazılı ve görsel medyada trafik güvenliğinin sorgulanmasına sebep olmuştur.
Taraf olan bir STK sorumluluğu ile toplumda oluşan hassasiyeti düşürmek adına ve trafikte yangın güvenlik sorununu kalıcı çözüme ulaştırmak amacı ile derneğimizin bu konudaki uzmanlarının analizleri sonucu, önerilerimizi sunuyoruz:
‘’Sebepler ve Alınması Gereken Önlemler ‘’konusunu açtığımızda; iki soru karşımıza çıkar
1.Soru: Yangınların kök sebepleri nelerdir? Yani yangınlar neden çıkıyor? (Pasif Önlemler)
2.Soru: Çıkan yangınlar neden söndürülemiyor? (Aktif Önlemler)
‘’Hangi sorunun cevabı daha önemli?’’ konusuna gelince; sebepleri pasif önlemler ile kaldırmak mı? Yoksa yangını algılamak ve söndürmek mi (aktif önlemler)?
Yangın bilimi, standartlar, yönetmelikler diyor ki; söndürmek daha önemli çünkü ne kadar pasif önlem alınırsa alınsın araç üzerindeki riskleri sıfıra (‘’0’’) indiremezsiniz. Neden? Çünkü olaydaki insan faktörünü kaldıramazsınız. Konuyu bütünleyen insan faktörüdür ve bütünüyle ele aldığımızda genel amaç özeti şudur:
Pasif önlemler ile riskleri minimize etmek, insanları (personel ve yolcuları);
1.Sistem kullanma,
2.Bakım,
3.Tatbikat,
4.Acil eylem planı,
5.İlgili dokümanlar konularında (bilette uyarıcı bilgiler, araç içinde anons, acil durum davranış animasyonu ve tv yayını) bilinçlendirip eğiterek olaya hazırlıklı bulundurmak gerekmektedir. En önemlisi, bunlara rağmen araçta alınan bağımsız söndürme önlemleri ile söndürmektir.
Yangın bilimi açısından, yani daha profesyonel baktığımızda, konu yine ikiye ayrılmaktadır.
1-Pasif Önlemler: Bu önlemler yangın sebeplerini kapsayan önlemlerdir. Yani yangına sebebiyet vermeyecek önlemlerdir. Bu önlemler aracın yapım malzemeleri ile ilgilidir. İzolasyon ve yalıtım malzemeleri, kaplamalar, elektrik tesisatı kabloları ,kısa devreler ve sonradan ilaveler, orijinal parça yerine, yetkisiz müdahale ile değiştirilen parçalar, orijinal ayarlara müdahaleler, takokgraf, orijinal emisyon sistemleri manipülasyonu, AD Blue emilatörü takılması,orijinal klima gazı R143a yerine çok yanıcı LPG dolumu, orijinal yakıt yerine 10 numara yağ kullanımı, orijinal yakıt püskürtme enjektörlerinin yetkisiz tamiri, lastiklerin ve frenlerin aşırı ısınması, çarpışma / kazalar, polimer malzeme yorgunluğu, bakımsızlık gibi sebepler sayılabilir. Araçlarda pasif önlemler, BM AEK R118 Regülasyonu ile düzenlenmektedir ve teknolojinin gelişmesi ile paralel daha katı yükümlülükler getirilmektedir.
2-Aktif Önlemler: Bu önlemler her tür pasif önlem alınmasına rağmen meydana gelebilecek yangınlara karşı alınması gereken önlemlerdir.
Bu konuda en üst mevzuat olan BM, AEK, Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu, yolcu taşımacılığındaki M2 ve M3 kategorisi, Class I, Class II ve Class III araçların yangın güvenliği ile ilgili, yeni zorunluluklar getirmiştir.BM, AEK Regülasyonlarının Türkiye’de uyumlaştırılmasını 661/2009/AT, 25.01.2012 /RG 28184, MARTOY Yönetmeliği düzenlenmektedir. Bu bağlamda 661/2009/AT yönetmeliğinin EK 3’ünde yer alan BM/AEK regülasyon seviyeleri ve ileri seviyeleri zorunlu uygulanması gerekmektedir. Bu bağlamda, araçların yangın güvenliği, Regülasyon R107, 06 numaralı değişiklik serisi, eklenti 1 (R107.06/01) ve ileri seviyeleri zorunlu yürürlükte bulunmaktadır.
Tablo 1.
| Seviye | Araç sınıfları | Yeni tip onay alarak imal edilecek araçlar için O.Y.S.S ne zorunlu geçiş tarihleri | Mevcut tip onayı olup ta, imal edilecek araçlar için O.Y.S.S ne zorunlu geçiş tarihleri |
| ECE R107.06 | Zorunlu à III
Opsiyonel à I, II, A, B |
10.06.2018 | 10.06.2019* |
| ECE R107.07 | Zorunlu à I, II, III Opsiyonel à A, B |
1 Eylül 2020 itibariyle daha önce Sınıf I ve II de zorunlu olmayan o.y.s.s bu araçlar için de zorunlu olacak. | ECE R107.06 ya uyan Sınıf I ve II araçların 1 Eylül 2021 **tarihinden itibaren o.y.s.s kullanmaları zorunlu olacak. |
*570 -R107.05 bu tarihte iptaldir.
**571 R107.6 bu tarihte iptal olmuş olacaktır.
Tablo 1. Açıklaması:
Yanmalı bir motora veya sürücü bölmesinin arkasına yerleştirilmiş bir yanma ısıtıcısına sahip olan araçlarda, bölme, sürücüye hem sesli hem de görsel bir sinyal veren bir alarm sistemi ile donatılmalı ve Motor bölmesinde ve yanma ısıtıcısının bulunduğu her bölmede aşırı sıcaklık olması durumunda, tehlike uyarı sinyalinin çalıştırılması.
Alarm sistemine ek olarak, Sınıf III araçlar, motor bölmesinde ve yanma ısıtıcısının bulunduğu her bölmede bir yangın söndürme sistemi ile donatılmalıdır. Sınıf I, II, A ve B’deki araçlar, motor bölmesinde ve yanma ısıtıcısının bulunduğu her bölmede bir yangın söndürme sistemi ile donatılabilir.
Alarm sistemi ve eğer varsa, yangın söndürme sistemi, bir yangın algılama sistemiyle otomatik olarak etkinleştirilecektir. Algılama sistemi, motor bölmesinde ve normal çalışma sırasında oluşan sıcaklığın üzerinde bir yanma ısıtıcısının bulunduğu her bölmede bir sıcaklık tespit edecek şekilde tasarlanmalıdır.
Alarm sistemi ve yangın söndürme sistemi, motor çalıştırma cihazı her çalıştırıldığında, aracın tutumundan bağımsız olarak, motor durdurma cihazı çalıştırılana kadar çalışır durumdadır. Ateşlemeden sonra çalışmaya devam edebilirler, kapatılır veya uygun olduğu yerde araç ana kontrol anahtarı devre dışı bırakılır. ”
Yangın söndürme sisteminin montajı aşağıdaki şartlara uyacaktır;
Yangın söndürme sistemi, sistem üreticisinin montaj kılavuzuna göre kurulmalıdır.
Bastırma ajanı boşaltma noktalarının yerlerinin ve yönünün belirlenmesi için kurulumdan önce bir analiz yapılmalıdır (örneğin nozullar, söndürme ajanı jeneratörleri veya söndürme ajanı boşaltma tüpü veya diğer dağıtım noktaları). Motor bölmesi içindeki ve bir yanma ısıtıcısının bulunduğu her bölümdeki potansiyel yangın tehlikeleri tanımlanmalı ve tahliye noktaları, sistem devreye girdiğinde yangın tehlikesini örtecek şekilde bastırıcı madde dağıtılacak şekilde yerleştirilmelidir. Belirlenen yangın tehlikelerini kapsayacak şekilde püskürtme deseni ve tahliye noktalarının yönü ile atış mesafesi sağlanmalıdır. Sistem, aracın yüksekliğinden bağımsız olarak düzgün çalışması sağlanmalıdır.
Analizde göz önünde bulundurulacak yangın tehlikeleri en azından aşağıdakilerden oluşmalıdır: yüzeyinde bulunan sıvılar, gazlar veya maddeler için kendiliğinden tutuşma sıcaklığının üstündeki sıcaklıklara ulaşabilen bileşenler ve akım ile elektrik bileşenleri ve kablolar veya tutuşmanın yanı sıra yanıcı sıvı veya gaz içeren hortumların ve kapların (özellikle basınç altındaysa) oluşabileceği kadar yüksek voltaj. Analiz tamamen belgelendirilmelidir.
Bastırma sistemi, toplam brüt hacmine ve sistemin kurulacağı yardımcı ısıtıcı bölmelerine dayanarak test edilen sistemden ölçeklendirilmelidir. Motor bölmesini ve yardımcı ısıtıcı bölmelerini ölçerken, bu bölmelerin brüt hacmi ölçülmeli, yani motorun ve bileşenlerinin hacmi düşürülmemelidir.
Sistemin ölçeklendirilmesi, bastırma ajanının kütlesini, tüm tahliye noktalarını ve eğer varsa, itici gaz kabının kütlesini içerir. Sistem basıncı, test edilen sistemde olduğu gibi aynı kalacaktır. Sistemde yangın söndürme maddesi için bir tahliye borusu varsa, borunun uzunluğu nozulsuz olarak ölçeklendirilmelidir. Bastırma sisteminin daha fazla söndürme maddesi ve / veya daha fazla tahliye noktasına ve / veya yangın söndürme maddesi ve / veya aşağıda bulunan ölçeklendirme modellerine göre gerekenden daha fazla itici gaz için daha uzun bir tahliye borusuna sahip olması kabul edilebilir.
Motorun ve yardımcı ısıtıcı bölümlerinin brüt hacmi 4 m3’ü aşarsa, bastırma sistemi, aşağıda (1) ‘de hesaplanan aşağıdaki ölçeklendirme faktörü kullanılarak ölçeklendirilmelidir. Eğer brüt hacim 4 m3’ten azsa, aşağıdaki ölçeklendirme faktörünü (2) kullanarak bastırma sistemini küçültmeye izin verilir.
Sx
Al Ölçeklendirme faktörünü gösterir ve x, motor ve yanma ısıtıcı bölmeleri [m3] dahil olmak üzere toplam brüt hacmi belirtir.
Sx = 0,1 ∙ x + 0,6 (1)
Sx = 0,15 ∙ x + 0,4 (2)
Bastırma sistemi birden fazla tahliye noktasına sahipse, ölçeklenmiş nozul sayısı veya diğer tahliye noktaları, en yakın tam sayıya yuvarlanabilir. ”
Tablo 1 ve açıklananlarından anlaşıldığı gibi ‘’ Otomatik Yangın Söndürme Sistemleri ‘’zorunluluğu gelmeden önce araçların Yangın Algılama ve Alarm sistemleri zorunluluğunu düzenleyen R107.05 Regülasyonu, 26.06.2012 tarihinde Resmi Gazete 28335 AİTM Yönetmeliği ile Türkiye de uyumlaştırılmıştır.
01.11.2012 tarihinden sonra yeni tip onayı alacak araçlardan başlayarak, 01.11.2013 tarihinden itibaren mevcut tip onayı olan araçları da kapsamına alan, günümüze kadar devam eden bir süreç gerçekleşmiştir. Bu süreç içinde imalattan çıkan araçların piyasaya sunulup tescilinden sonraki süreçte kurulan sistemlerin periyodik muayenesi, TÜVTÜRK tarafında yapılmakta olup,’’ Hafif Kusur’’ listesinde olduğu için, muayenelerden geçen araçların R107.05 Regülasyonuna tam uyup uymadığı bilinmemektedir. Üreticilerin ticari ve rekabet kaygılarından dolayı kısmi sistem ya da bir iki cihaz ile sistem özelliği olmayan uygulamalar sonucu; tüm riskli noktalar korunmadığı için her saniyenin önemli olduğu olası bir yangın durumunda, sistem otomatik algılamayacağı ya da hiç algılamayacağı için can güvenliğini sağlama görevi bile yerine getiremeyecektir.
Özetle yangın acil durum senaryosu maksimum 60 saniye üzerine kuruludur.30 saniye içinde otomatik olarak yangın algılanmalı eğer kurulu bir yangın söndürme sistemi var ise takip eden 30 saniye içinde devreye girip yangını söndürmeli ya da kontrol altına almalı ve bu süre içinde insanların güvenli bir yere tahliyesi sağlanmalıdır. Yangın söndürme sistemi yoksa da, algılanması ile birlikte en azından insanların tahliyesi ile can güvenliği sağlanmış olur.
AİTM Yönetmeliğinin kapsamında olan, ancak yangın algılama zorunluluğu kapsamı dışında kalan, 2005 model ile 01.11.2013 model araçların, geri dönük bir uygulama olacağı için, ve AİTM Yönetmelik tebliğ edilmediği için, bir yaptırım uygulanamaz. Trafikte tescilli 2005 model ve üzeri M2 ve M3 kategorisi araçların yangın güvenlik açısından mevzuatı ayrıca ele alınmalıdır.
Çözüm Önerileri;
Öncelik Class III Şehirler Arası 22 yolcu ve üzeri tamamı oturarak yolculuk yapan araçların yangın güvenlik açısından kalıcı çözüme ulaştırmak için alınması gereken önlemler önerisi:
| BM, AEK
Regülasyon Seviyesi |
Araç Sınıfları | M2 ve M3 Kategorisi Trafikte Tescilli Araçlar | BM, AEK Regülasyon | M2 ve M3 Kategorisi Trafikte Tescilli Araçlar | 1 Sayılı Cetvel
Değişik: RG-21/3/2012-28240 |
| Seviyesi TR Yönetmeliği | |||||
| R107.06 GÖRE |
Class III Zorunluluk Tarihi
|
01.06.2020 itibariyle, 2005 Model ve
üstü tescilli araçlar için Otomatik Yangın Söndürme Sistemi zorunlu olacaktır. *2014/45/AT -yeni araç muayene mevzuatı zorunlu olmalıdır.*Tüvtürk‘’ Ağır Kusur’’ listesine alınmalıdır. |
AİTM (R107.05)
(R107.06) (R 107.07)
|
31.12.2019 tarihine kadar,26.06.2012 AİTM Yönetmeliği tadil edilmelidir.
|
01.03.2020 tarihinden itibaren M2 ve M3 Kategorisi, modeline bağlı olmadan, ilk müdahale amaçlı portatif yangın söndürme cihazı,TÜVTÜRK ” Ağır Kusur ” listesine girmelidir.
|
| R 107.07 GÖRE | Class I ve Class II
Zorunluluk Tarihi
|
01.09.2021 itibariyle, trafikte tescilli araçlar için otomatik Yangın Söndürme Sistemi zorunlu olacaktır.
|
Tablo 2
*1 Sayılı Cetvel (Değişik :RG-21/3-2012-28240) Araçlarda bulundurulması gereken techizat ile bunların nitelikler
Zorunlulukların tavsiye edilen kademeli yürürlüğe girme tarihleri Tablo 2’ de görülmektedir. Ayrıca Otomatik yangın söndürme sistemi için getirilecek zorunluluklar ancak OBDII(EOBD Avrupa’da) sistemi ile etkin bir şekilde denetlenebilir. Otomatik yangın söndürme sistemi ve diğer yeni elektronik sürüş destek sistemleri(yangınla pasif önlemleri ile ilgili), 3 aylık,6 aylık ve yıllık periyodik araç muayenelerinin önemini son derece arttırmaktadır. Bu bağlamda Avrupa’da ki yeni araç muayene mevzuatı olan 2014/45/EC Yönetmeliği en kısa zamanda Türkiye’de 2014/45/AT Yönetmeliği olarak uyumlaştırılmalı ve bir tebliğ ile uygulama usul ve esasları belirlenmelidir.
Böylece eski yaklaşım olan (2009/40/EC) periyodik muayenedeki temek kural; ‘’basit, çabuk ve ucuz’’ yerine, yangın olaylarını ve trafik kazalarını da azaltmak için öngörülen sistem, araçların sürdürülebilir yola elverişlilik durumunu güvence altına almak için daha sıkı bir denetim ve 3,6 aylık ve yıllık ayrıntılı muayeneden geçirilmeleri gerekecektir. Ancak mevcut Tüvtürk periyodik muayene istasyonlarında bu muayene ve denetimlerin yapılması hem uzman yetersizliğinden, hem de Tüvtürk sözleşmesi esaslarından dolayı olanaksızdır.
OBD II(EOBD) sistemini ve ayrıntılı (SP) 3,6 aylık ve yıllık periyodik muayene konseptini uygulamak ancak yetkilendirilmiş, MMO gibi kuruluşlar ile sağlanabilir. Devamında, Tüvtürk yıllık periyodik muayenelerine araçların ayrıntılı periyodik muayenelerini yapan (MMO) raporlarını( sertifikalarını) ibraz ederek, Otomatik Yangın Söndürme Sistemi ‘’Ağır Kusur’’ listesine de dahil olmak şartı ile geçecektir. Yol kenarı denetim sorununu EGM bağlı, farklı uzmanlar barındıran, mobil OBD II diagnostik bilgisayarı ile denetim yapabilen ekipler tarafından, her ilde en az bir adet mobil istasyon ile çözülebilir. Tüm araöların kapsamasa da bu denetimlerin caydırıcı etkisi olacaktır.
Unutulmamalıdır ki, otobüs yangınlarının çözüm sürecinde sigortaların da büyük rolü vardır. Yasal düzenlemeler ile Otomatik Yangın Söndürme Sistemleri olan ve olmayan araçların risk değerlendirilmesinde ve kasko primlerinin oranları apayrı tutulmalıdır. Regülasyonlara uygun Otomatik Yangın Söndürme Sistemi kurulu olan araca prim indirimi uygulanmalıdır. Böylece araç sahipleri sadece 1-2 yıl gibi kısa sürede sistemleri amorte etmiş olacaktır.