Öncelikle yangın pompaları hakkında Binaların Yangından Korunması hakkındaki yönetmelik maddesini inceleyelim.
Binaların Yangından Korunması Hakkındaki Yönetmelik MADDE 93-
(1) Yangın pompaları; sulu söndürme sistemlerine basınçlı su sağlayan, anma debi ve anma basınç değeri ile ifade edilen pompalardır. Pompaların, kapalı vana (sıfır debi) basma yüksekliği anma basma yüksekliği değerinin en fazla % 140’ı kadar olması ve % 150 debideki basma yüksekliği anma basma yüksekliğinin % 65’inden daha küçük olmaması gerekir. Bu tür pompalar, istenen basınç değerini karşılamak şartıyla, anma debi değerlerinin % 130’u kapasitedeki sistem talepleri için kullanılabilir.
(2) Sistemde bir pompa kullanılması hâlinde, aynı kapasitede yedek pompa olması gerekir. Birden fazla pompa olması hâlinde, toplam kapasitenin en az % 50’si yedeklenmek şartıyla, yeterli sayıda yedek pompa kullanılır.
(3) Pompanın çevrilmesi, elektrik motoru yanı sıra içten yanmalı motorlar veya türbinler ile olabilir.
(4) Yedek dizel motor tahrikli pompa kullanılmadığı takdirde, yangın pompalarının enerji beslemesi güvenilir kaynaktan ve binanın genel elektrik sisteminden bağımsız olarak sağlanır.
(5) Yangın pompalarının, otomatik hava boşaltma valfi ve sirkülasyon rahatlama valfi gibi yardımcı elemanlarının bulunması gerekir.
(6) Her pompanın ayrı bir kumanda panosu ve panonun da kilitli olması gerekir. Elektrik kumanda panosunun, faz hatasının, faz sırası hatasının ve kumanda fazı hatasının bilgi ışıkları ile donatılması gerekir. Pano ana giriş devre kesicisine pano kilidi açılmadan erişilememesi gerekir.
(7) Her pompanın ayrı bir kumanda basınç anahtarının olması gerekir. Basınç anahtarlarının; kumanda panosunun içine yerleştirilmiş, su basıncını boru bağlantısıyla hisseden, su darbelerine karşı korumalı, alt ve üst değerler ayrı ayrı ve bağımsız olarak ayarlanabilir ve ayarlandıktan sonra kilitlenebilir olması şarttır.
(8) Pompa kontrolü basınç kumandalı; tam veya yarı otomatik olabilir.
(9) Pompa odası veya pompa istasyonunda elektrik motor tahrikli pompalar için +4 °C ve dizel motor tahrikli pompalar için +10 °C üzerinde sıcaklığın sürekli sağlanabilmesi için uygun gereçler sağlanır.
(10) Pompa istasyonunda, servis, muayene ve ayar gerektiren cihazların çalışma alanı etrafında acil aydınlatma sağlanması şarttır.
(11) Zemin yeterli bir drenaj için eğimli hazırlanarak suyun pompadan, sürücüden ve kontrol panosu gibi kritik cihazlardan uzaklaştırılması sağlanır.
Yangın pompaları 1 dizel 1 elektrikli yada 2 dizel yada 2 elektrikli ve 1 Jokey pompa olarak kullanılıp tasarlanabilir. Yukarıdaki maddelerde 4 üncü bentte Yedek dizel motor tahrikli pompa kullanılmadığı takdirde, yangın pompalarının enerji beslemesi güvenilir kaynaktan ve binanın genel elektrik sisteminden bağımsız olarak sağlanır denmektedir. Biz burada her iki pompanın da elektrikli seçilmesi halinde sistemin nasıl tasarlanması gerekliliğini TS EN 12845 ve NFPA 20 çerçevesinde değerlendireceğiz.
POMPALARIN ELEKTRİKSEL BESLEMESİ
- Her iki pompa elektrikli pompa seçildiğinde pompalardan bir tanesi ANA ŞEBEKE den beslenir.
- Diğer pompa ise kesinlikle ana şebekenden bağımsız bir elektrik kaynağından yani JENERATÖR den beslenir.
- Besleme direkt olarak jeneratörün enerji çıkış panosundan yapılır , başka bir transfer panosuna gitmeden direkt olarak pompa kontrol panosuna gelmelidir.
- Pompaların besleme kabloları yangına karşı dayanımlı kablolardan seçilir.
- Her iki pompanın besleme kabloları ayrı ayrı kablolar olarak çekilir.
- Her iki pompanın elektrik panosu ayrı ayrı değil grup pano ise ve jeneratörün gücü her iki pompayı da besleyecek güçte ise grup pompa panosunda otomatik transfer şalteri ( Changeover Switch) kullanılır.
Yangın pompa gruplarıma ait kontrol sistemindeki diğer ekipman ve otomasyona bağlı sistemlerin tasarımları – uygulamaları da aşağıdaki biçimde yapılmalıdır.
BASINÇ ŞALTERLERİ
1-Her pompa setini çalıştırmak için basınç şalteri bulunacaktır. Her bir pompa için ayrı bir basınç şalteri olacaktır. Jokey pompası için de ayrı bir basınç şalteri olacaktır. Basınç anahtarları atandıkları pompayı çalıştıracak biçimde otomasyon sistemine seri olarak bağlanmalıdır.
2-Şalterlerin her ikisi de uygun basınç değerlerine ayarlanacaktır.
3-Basınç anahtarlarının bağlantıları asgari 15 mm. Olmalıdır ve dikey olarak monte edilmelidir.
4-Basınç anahtarıyla çalışan her bir pompayı test edebilmek için elle suyu boşaltıp test ederek çalıştırma valfine sahip olacaktır.
POMPALARIN BASINÇ ŞALTERLERİ İLE OTOMATİK ÇALIŞTIRILMASI
1-Sistem basıncı 0,8xP (P kapalı vana koşulundaki basınç) az olmayan bir değere düştüğünde, ilk pompa seti otomatik olarak çalışmaya başlayacaktır.
2-İki pompalı bir set monte edildiğinde ikinci pompa basıncın 0,6xP ‘den az olmayan bir değere düşmesinden önce çalışmalıdır.
3- Jokey pompa kapalı sistem basıncı 0,5 bar düştüğünde çalışmalı ve sistem basıncına geldiğinde otomatik olarak stop etmelidir.
ELEKTRİK PANOSU
1-Basınç anahtarından sinyal aldığında pompayı otomatik olarak çalıştırabilmeli,
2-Elektrik motorları otomatik başlatıldığında sadece elle stop etmelidir otomatik stop etmemelidir.
3-Elle harekete geçirildiğinde (Manuel) motor çalışabilmeli Çalıştıktan sonra sadece elle (Manuel) durdurulabilmeli
4-Çalıştırma modu seçme anahtarı 3 pozisyonlu ( 0 – OTOM. – MAN.) olmalı ve kilit anahtarlı olmalı, Anahtar sadece OTOM. konum da çıkarılabilmelidir.
5- Elektrik otomasyon panosunda TERMİK Motor Koruma rölesi olmamalıdır. Motor yüksek akımdan dolayı stop etmemelidir.
6- Kontrol panosunda elektronik bir kontrol modülü kullanılıyor ise bu modül kesinlikle onaylı bir modül olmalıdır.
7- Elektrik motorları su seviyesi , pislik tutucu alarmı v.b. gibi hiçbir sinyal ile stop etmemelidir.
POMPALARIN SİSTEM OTOMASYONU
Elektrikli pompaların Aşağıdaki ALARM durumları izlenmelidir;
1- Motor için besleme olup olmadığı ( Ana besleme olmadığında bir alarm vermelidir)
2- ilk çalıştırılacak olarak seçilmiş pompa
3- Pompanın çalışma bilgisi – Pompa çalıştığında bir ikaz gelmesi
4- Pompa başlatma sinyali geldiği halde pompa çalışmamış ise bir alarm sinyali
5-Bütün izlenen durumlar pompa odasında görünür olarak ayrı ayrı belirtilmelidir. Bütün izlenen durumlar sorumlu personel tarafından sürekli olarak kontrol edilen bir yerde görünür biçimde belirtilmelidir.Pompa panosunda bu alarmlar açıkça görünür ve izlenir olmalıdır.
6-Pompa odasında, pompa çalışması ve arıza alarmları da sesli olarak gösterilmelidir.
7-Görünür arıza uyarısı sarı renkli olmalıdır.
8-Sesli sinyaller en az 75 dB şiddetinde olmalıdır.
9- Sprinkler grubuna veya hidrant yada yangın dolabına su akışını kontrol eden pompa emiş vanaları tamamen açıktan daha az açık olduğunda bir alarm vermelidir. (Vana açık Vana Kapalı gibi).
10- Sprinkler grubuna veya hidrant yada yangın dolabına bağlı bütün durdurma – kapatma vanalarının,pompa çıkış vanalarının kapalı konumu; Basınç anahtarı,hidrolik alarm akış anahtarı gibi alarm vanalarının veya işaret veren cihazın Doğru çalışmasına engel olur.Vana tamamen açık konumdan daha az açık bir konumda olduğunda Bir alarm verilmelidir. (Vana açık vana Kapalı gibi).
11- Sprinkler grubuna veya veya hidrant yada yangın dolabına ait su hattından bir akış olduğunda su akış sensörü -switchi tarafından su akışı var alarmı verilmelidir.
ALARMLAR VE ALARMLARIN İLETİLMESİ
1-TS EN 12845 standartında belirtilen alarmlar, sprinkler kontrol odası veya pompa (hidrofor) odasında bir alarm panosu monte edilmeli ve alarmın önemine bağlı olarak iletilmelidir. Yada adresli bir yangın alarm kontrol sistemi varsa yukarıda bahsi geçen tüm ikaz ve alarmlar bu panoya iletilmelidir.
2-Alarmlar, sürekli izleme yapılan yani bir kişi bulunan kontrol odasına sorumlu kişilere anında müdahale edebilsin diye iletilmelidir.
3- Su akış sinyali gibi bir yangın göstergesi olabilen sinyaller yangın alarmı olarak gösterilmelidir. Bu seviye Alarm Seviyesi A sınıfı bir Kırmızı Alarmdır , Görsel ve sesli olarak bilgi vermelidir.
4-Yangın durumunda sistemin doğru bir şekilde çalışmasını engelleyebilecek güç yok hatası , valf kapalı açık gibi teknik arızalar, arıza alarmı olarak gösterilmelidir. Bu seviye Alarm Seviyesi B sınıfı Sarı Alarmdır , Görsel ve sesli olarak bilgi vermelidir.
Mekanik tesisat yeterliliği de TS EN 12845 ve NFPA kurallarına uygun olarak tasarlanması sistemlerde elektriksel otomasyon gereklilik ana maddeleri sistem tasarım kriterleri yukarıdaki biçimdedir. Sistemlerin yangın anında doğru -uygun biçimde çalışması için ilk kriter doğru tasarı yapılıp doğru imalatlar ile uygulanmasıdır. Ancak sistem kurulduktan sonrasında da periyodik bakımlarının yapılarak sistemin sürekli – sürdürülebilir bir biçimde her zaman çalışabilecek bicinde hazır tutulması gerekir. Sabit söndürme sistemlerinin bakım -tutum ve kontrollerinin TSE HYB 13345 hizmet yeterlilik belgesine sahip firmalara yaptırılması gereklidir.